KNAW-adviesrapport Wankele Sokkels
Gemeentes hebben onvoldoende zicht op omstreden monumenten en standbeelden in de openbare ruimte in hun regio en hun historische kennis schiet te kort. Daardoor reageren ze ad hoc op discussies die heftiger zijn geworden. Ook op nationaal niveau is de registratie van publiek cultureel erfgoed niet op orde. In het rapport ‘Wankele sokkels, over omstreden monumenten’ geeft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) advies hoe bestuurders, beleidsmakers en burgers daar beter mee om kunnen gaan.
Het rapport gaat over monumenten in de openbare ruimte die raken aan het koloniaal verleden en slavernij (zoals J.P. Coen in Hoorn en Petrus Donders in Tilburg), en aan oorlogen en genocide (zoals het Holocaust Namenmonument in Amsterdam en het tijdelijk Srebrenicamonument in Den Haag). Controverses over de monumenten ontstaan, concludeert de KNAW, uit onbegrip over de geschiedenis en beeldtaal, over locatie, eigenaarschap en over procedures rond besluitvorming.
Aanbevelingen uit het rapport
– Hou rekening met de geschiedenis van het monument zelf, waarom wie of wat wanneer is afgebeeld en hoe generaties daar vroeger over dachten. Het standbeeld van Coen in Hoorn was bijvoorbeeld al omstreden toen het in 1893 werd opgericht.
– Voor vorm beeldtaal en plaats moet meer aandacht zijn. Maak daarbij gebruik van de expertise van beeldend kunstenaars en kunsthistorici.
– Het is de verantwoordelijkheid van bestuurders om gesprekken te voeren waarbij alle partijen (omwonenden, nabestaanden, actiegroepen) serieus betrokken worden. Veel weerstand ontstaat uit gebrek aan communicatie en informatie.
– Ontwikkel als gemeente een beleidsvisie op het “herinneringslandschap” in de regio: welke standbeelden en monumenten zijn er, welke ontbreken? Wie wel of niet een standbeeld of straatnaam krijgt is een delicate beslissing die ook groepen uitsluit.
– De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) kan meer ondersteuning bieden met een goed onderhouden landelijk monumentenregister, gekoppeld aan een kennisbank met afbeeldingen en verbindingen naar andere gemeentelijke websites.
Wat te doen met omstreden monumenten?
Er zijn verschillende oplossingen: laten zoals het was – dat werkt meestal niet; context bieden met verklarende bordjes en QR-codes heeft een beperkt effect; een nieuwe naam of functie geven wist vaak een deel van de geschiedenis uit; verplaatsen van monumenten naar een museum is een mogelijkheid maar gebeurt vrij weinig; vernietiging leidt tot uitwissen van een stuk geschiedenis. Een veelbelovende aanpak is conceptuele vernieuwing; dan krijgt het monument een nieuwe context, zoals een kritische omlijsting, een tegenbeeld, een artistieke transformatie.
Het rapport
‘Wankele sokkels. Omstreden monumenten in de openbare ruimte’ is een adviesrapport van de KNAW, opgesteld door een commissie van wetenschappers en kunstenaar, met onder anderen Maria Grever, em. hoogleraar theoretische geschiedenis en historische cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (voorzitter); Hans van Houwelingen, beeldend kunstenaar en Harry Tupan, kunsthistoricus, algemeen directeur Drents Museum.
Bron: https://museumtijdschrift.nl/artikelen/nieuws/omstreden-monumenten-onder-de-loep/ / KNAW-nieuwsbericht
Download het KNAW-advies: https://storage.knaw.nl/2023-10/231023-KNAW-advies-Wankele-sokkels-Omstreden-monumenten-in-de-openbare-ruimte.pdf
Auteur Maria Grever in Tilburg: https://www.npostart.nl/nos-journaal/23-10-2023/POW_05467560 (NOS 8-uur Journaal)
