Liefde zonder kleur in tijden van oorlog
TILBURG – Een Surinaamse militair wordt verliefd op een tien jaar jonger meisje. In het Tilburg van 1946 loopt dat in de gaten. Maar ook de oorlog in Nederlands-Indië krijgt de liefde niet stuk.
Iedereen keek. Dan mag mevrouw Kroes op haar 90ste veroordeeld zijn tot een rolstoel, ze ziet zichzelf nog lopen als Rietje van Bladel door de straten van Tilburg. Een stuk kleiner is ze dan de ferme man die haar in de arm heeft genomen.
Hij heeft een kleur die donkerder is dan het bruin van de zon. André Kroes komt dan ook uit Suriname en dat loopt in naoorlogs Tilburg in de gaten. ,,Iedereen keek. Maar ik voelde me hartstikke trots. En dat ben ik altijd gebleven. Tot op de dag van vandaag.”
Ze is 65 jaar met hem getrouwd geweest. Tien jaar geleden overleed André Kroes. Hij zou dit jaar honderd zijn geworden.
Dit is ook het jaar waarin Anton de Kom wordt opgenomen in de Canon van Nederland. Een hoofdrol in het geschiedenisonderwijs is nu weggelegd voor een Surinamer die tegen Nederland als kolonisator streed maar vóór Nederland in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Anton de Kom stierf in een concentratiekamp, nadat André Kroes als bevrijder al had deelgenomen aan de Slag om de Schelde. Meer nog dan die strijd, tekende zijn latere uitzending als militair naar Nederlands-Indië het leven van de man die als een blok was gevallen voor een meisje op de hoek van de Trouwlaan.
Zij vertelt: ,,Ik was op weg naar de Engelse les in de Heuvelstraat. Hij kwam op me af en vroeg in het Engels waar hij ergens oesters kon kopen.”
Antoine Kroes kent het verhaal, maar luistert er nog altijd met onverholen plezier naar. Waarom zou zijn vader, die als Surinamer toch perfect Nederlands sprak, een Tilburgs meisje in het Engels aanspreken? Om de charmes van zijn uniform extra luister bij te zetten, lijkt de voor de hand liggende verklaring.
Afijn, Rietje van Bladel kende wel een viswinkel. ,,Voorbij de kerk linksaf. Maar toen vroeg ‘ie of hij misschien een eindje met me mee kon lopen. Tot in de Heuvelstraat heeft hij dat gedaan. Na een tijdje keek ik uit het raam en zag ik hem daar met zijn zakje oesters op straat staan wachten. Maar de les was nog lang niet afgelopen. Dus ik vroeg of ik even naar beneden mocht om hem dat te vertellen.”
Op slag verliefd dus? ,,Nou, ik vond het zo vervelend voor hem.”
Ze liepen samen terug naar de Trouwlaan en op diezelfde hoek vroeg André of hij Rietje nog eens mocht zien. Maar dat ging zomaar niet, zei Rietje. Ze was pas zestien jaar. Dan moest hij eerst maar eens mee naar huis. Haar ouders zouden dat vast niet erg vinden, want het was er al een zoete inval van soldaten uit allerlei landen.
Nu was het zaak voor André, ook nog eens tien jaar ouder, om andermaal zijn charmes te etaleren. ,,Moeder zei eerst: weer een soldaat? Ja, maar deze spreekt Nederlands, antwoordde ik. Ze was boontjes aan het doppen. André ging meteen meedoen. Ze is de rest van haar leven gek op hem gebleven.”
Vader keek liever de kat uit de boom. Die kleur interesseerde hem niet zoveel, maar zijn enige dochter gaf hij niet aan de eerste de beste mee. Toch werd het een liefde waar iedereen naar keek en waar ook vader vrede mee kreeg.
Maar dan, een kwade dag twee jaar later. ,,Een militair van de Willem II-kazerne komt bij ons thuis vertellen dat André weg is. Hij moest halsoverkop naar Indië en had niet eens de tijd gekregen om afscheid van me te nemen. Met mijn moeder ben ik nog wel naar Amsterdam gegaan om hem te zien voor hij op de boot stapte. Hij vond het verschrikkelijk dat hij moest gaan.”
,,Het heeft ons aan niets ontbroken. Na als beroepsmilitair te zijn afgezwaaid werd hij machinebankwerker. Lange weken maakte hij. Er stond een auto voor de deur en we waren een van de eersten met een tv. Maar hij vond het moeilijk om met zijn kinderen echt contact te leggen.”
Antoine Kroes, die als popmuzikant carrière maakte, denkt dat het generatieconflict van die jaren daarmee ook te maken heeft gehad: ,,Het vrijgevochten Nederland van die tijd verschilde ook enorm van zijn jeugd in Paramaribo.”
Mevrouw Kroes knikt: ,,Maar voor mij is hij er altijd geweest hoor. Ik heb geen seconde spijt gehad.” In haar kamer in verpleeghuis De Heikant glundert ze op de trouwfoto in haar witte jurk naast haar donkere man. De foto is gemaakt bij het kerkelijk huwelijk.
Voor de wet waren ze al getrouwd toen André nog in Indië diende. ‘Met de handschoen’, zo heette dat. André zette ginds zijn handtekening. Die ging op de post. Na ontvangst kon Rietje in Tilburg tekenen.
Er waren er die Rietje hadden gezegd dat ze hem nooit meer zou zien. ‘In elk stadje een schatje’, zo zou André wel zijn. Mooi niet. Hij bleef haar trouw. Het stond op papier.
Drie jaar lang hebben André en Rietje elkaar elke dag een brief geschreven. Weer samen in Tilburg hebben ze die enorme stapel op feestelijke wijze in de kolenkachel bij vader en moeder thuis opgestookt. Nu vindt ze dat wel jammer, maar toen leek het een prachtig symbool. Hun toekomst samen kon beginnen.
Mevrouw Kroes kijkt terug op een rijk verleden, maar ze houdt ook de actualiteit bij. In de hele wereld, ook in Tilburg, is de laatste weken gedemonstreerd tegen racisme. Van discriminatie van haar man heeft ze in Tilburg weinig gemerkt. André deed ook zijn best om erbij te horen. Het harde werken was al bij het boontjes doppen begonnen.
Maar hij bleef opvallen. Een keer kwam hij thuis met het verhaal dat een moeder in de bus naar hem had gewezen, waarna ze haar zoontje op het hart drukte niet zo stout te zijn, want anders nam zo’n meneer hem mee naar Spanje.
Dat was een heel andere ervaring dan op de dag waarop hij terugkeerde uit Indië. De hele straat bij Rietje thuis was volgestroomd om hem te verwelkomen.
Van wie is de straat eigenlijk? Alleen van de mensen die van hier komen? André Kroes wist beter. Want nadat hij aan dat mooie meisje had gevraagd of hij soms een eindje met haar mee mocht lopen op weg naar de viswinkel, kreeg hij dit als antwoord: ,,Ja hoor. De straat is toch van iedereen?”
Gekleurde mariniers
André Kroes maakte deel uit van een klein gezelschap Nederlandse militairen uit de Antillen en Suriname dat aan de bevrijding van Nederland deelnam. Hun geschiedenis is opgetekend door Paul Koulen, wiens vader daar ook deel van uitmaakte.
Tot 1943 hadden acht van hen gediend op Curaçao bij het Korps Mariniers. Aan het eind van het jaar was het gevaar van een Duitse duikbootoorlog geweken. Ze konden naar het front.
Kroes en de zijnen zouden naar Australië verscheept worden om het tegen de Japanners op te gaan nemen. Maar eerst kregen ze een training in Amerika. Daar bleek echter dat kleurlingen niet toegelaten werden. Segregatie was binnen het Amerikaanse leger nog praktijk.
De gekleurde mariniers werden op transport gezet naar Europa. Via Boulogne kwam een groep van acht aan in Terneuzen, waar ze als onderdeel van het Canadese leger werden ingezet tijdens de Slag om de Schelde.
In 1946 werd André Kroes overgeplaatst naar Tilburg. Twee jaar later moet hij tegen zijn zin naar Nederlands Indië.
,,Zoals veel andere Antilliaanse en Surinaamse mannen, die wel tegen Hitler of de Japanners wilden vechten, maar niet tegen Indonesiërs, weigerde hij in eerste instantie’’, vertelt Koulen. ,,Veel van de Surinaamse mannen hadden schoolvrienden en buurtvrienden van Indonesische afkomst, omdat Nederland na de slavernij ook gebruik had gemaakt van contractarbeiders uit Nederlands-Indië. Maar er gold nog oorlogsrecht. Op weigering en desertie stonden zware straffen.”
‘Met de handschoen’ trouwde André Kroes met Rietje van Bladel, die in Tilburg haar handtekening zou zetten. De vader van Paul Koulen trad in Indië op als getuige bij het huwelijk.
‘Gigantische impuls voor Tilburg Noord’